تکفیری ها کفر در آیه «من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الکافرون» را به معنی کفر خروج از اسلام (خروج عن المله) می دانند آیا این ادعا صحیح است؟
ابنعباس، صحابی پیامبر، مراد از تکفیر در این آیه را کفر اصغر دانسته است. کفر اصغر به این معنی است که فرد از اسلام خارج نمی شود. لذا مسلمانی که بدون انکار شریعت با حکم الهی مخالفت کند مرتکب فسق شده و موجب خروج فرد از اسلام نمی شود. علما و مفسرین اهل سنت در تایید این ادعا چنین می گویند: ابنبطه از ابنعباس نقل می کند که «کفر در اینجا کفری نیست که موجب خروج از اسلام شود».[1] همچنین، ابن بطه به نقل از سفیان میگوید: «این کفری نیست که به معنای خروج از اسلام باشد».[2] او نقل دیگری از ابنطاووس به همین مضمون میآورد که «کفر مذکور در آیه به معنای کفر به خدا و ملائک و کتابهای آسمانی و رسولان نیست».[3] ابنقیم، شخصیتی که گروههای تکفیری عنایت خاصی به آثار و دیدگاهش دارند، همین نظر را پذیرفته است.[4]
از لحاظ قوت سند، حاکم در مستدرک این حدیث را صحیح دانسته و ذهبی نیز با صحیحالاسنادبودن آن موافقت کرده است.[5] علمایی که به صحت تفسیر ابنعباس تصریح کرده و به آن احتجاج کردهاند عبارتاند از: ابنکثیر در تفسیرش،[6] محمد بن نصر مروزی در کتاب تعظیم قدر الصلاة،[7] ابومظفر سمعانی در تفسیرش،[8] بغوی در معالم التنزیل،[9] قرطبی در جامع لاحکام القرآن،[10] بقاعی در نظم الدرر،[11] واحدی در الوسیط،[12] صدیق حسنخان در نیل المرام،[13] محمد شنقیطی در اضواء البیان،[14] ابنبطه در ابانه،[15] ابنعبدالبر در تمهید،[16] خازن در تفسیرش،[17] ابنتیمیه در مجموع الفتاوی،[18] ابنقیم در مدارج السالکین.[19]
[1]. ابن بطه العکبری، الإبانة الکبری، ج2، ص736.
[2]. «حَدَّثَنَا أَبُو شَیبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ، قَالَ: حَدَّثَنَا وَکیعٌ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْیانُ، عَنْ سَعِیدٍ الْمَکی، عَنْ طَاوُسٍ: {وَ مَنْ لَمْ یحْکمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِک هُمُ الْکافِرُونَ} [المائدة: 44] قَالَ: «لَیسَ بِکفْرٍ ینْقُلُ عَنِ الْمِلَّةِ» (همان، ج2، ص735 و 736).
[3]. «حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ مَحْمُودٍ الصَّفَّارُ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنْصُورٍ الرَّمَادِی، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ ابْنِ طَاوُسٍ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: سُئِلَ ابْنُ عَبَّاسٍ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: {وَ مَنْ لَمْ یحْکمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِک هُمُ الْکافِرُونَ} [المائدة: 44] قَالَ: «هِی بِهِ کفْرٌ» قَالَ ابْنُ طَاوُسٍ: لَیسَ کمَنْ کفَرَ بِاللَّهِ، وَ مَلَائِکتِهِ، وَ کتُبِهِ، وَ رُسُلِهِ» (ابن بطه العکبری، الإبانة الکبری، ج2، ص736).
[4]. «وَ هَذَا تَأْوِیلُ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ عَامَّةِ الصَّحَابَةِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی {وَ مَنْ لَمْ یحْکمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِک هُمُ الْکافِرُونَ} [المائدة: 44] قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَیسَ بِکفْرٍ ینْقُلُ عَنِ الْمِلَّةِ، بَلْ إِذَا فَعَلَهُ فَهُوَ بِهِ کفْرٌ، وَ لَیسَ کمَنْ کفَرَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ، وَ کذَلِک قَالَ طَاوُسٌ، وَ قَالَ عَطَاءٌ: هُوَ کفْرٌ دُونَ کفْرٍ، وَ ظُلْمٌ دُونَ ظُلْمٍ، وَ فِسْقٌ دُونَ فِسْقٍ» (ابن قیم، محمد ابن ابی بکر، مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد و إیاک نستعین، ج1، ص345).
[5]. «هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه» [التعلیق - من تلخیص الذهبی]» (حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، مستدرک علی الصحیحین، ج2، ص342).
[6]. «عن ابن عباس فی قوله و من لم یحکم بما أنزل الله فأولئک هم الکافرون قال: لیس بالکفر الذی تذهبون إلیه، و رواه الحاکم فی مستدرکه من حدیث سفیان بن عیینة، و قال: صحیح علی شرط الشیخین» (ابن کثیر دمشقی، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، ج3، ص108).
[7]. «لَا تَنْقُلُ صَاحِبَهُ عَنْ مِلَّةِ الْإِسْلَامِ» (مروزی، محمد بن نصر، تعظیم قدر الصلاة، ج2، ص520).
.[8] «قَالَ ابْن عَبَّاس: الْآیة فِی الْمُسلمین، وَ أَرَادَ بِهِ کفر دون کفر» (سمعانی، منصور بن محمد، تفسیر سمعانی، ج2، ص42).
[9]. «و قال ابن عباس و طاوس: لیس بکفر ینقل عن الملة» (بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج2، ص55).
[10]. «و من لم یحکم بما أنزل الله ردا للقرآن، و جحدا لقول الرسول علیه الصلاة والسلام فهو کافر» (قرطبی، محمّد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج6، ص190).
[11]. «قال ابن عباس رضی الله عنهما: من جحد حکم الله کفرن و من لم یحکم به و هو مقر فهو ظالم فاسق» (بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، ج2، ص460).
[12]. «قلت لابن عباس: و من لم یحکم بما أنزل الله فهو کافر؟ قال: هو به کفر و لیس کمن کفر بالله والیوم الآخر و ملائکته و کتبه و رسله» (واحدی، علی ابن احمد، وسیط فی تفسیر القرآن المجید، ج2، ص191).
[13]. «عن ابن عباس فی قوله تعالی هذا قال: إنه لیس بالکفر الذی یذهبون إلیه وإنه لیس کفرا ینقل من الملة بل کفر دون کفر» (قنوجی بخاری، صدیق حسنخان، نیل المرام من تفسیر آیات الأحکام، ص267).
[14]. شنقیطی، محمد امین، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآنِ، ج1، ص407.
.[15] قَالَ: «هِی بِهِ کفْرٌ، وَ لَیسَ کمَنْ کفَرَ بِاللَّه، وَ مَلَائِکتِهِ، وَ کتُبِهِ، وَ رُسُلِهِ» (ابن بطه العکبری، الإبانة الکبری لابن بطة، ج2، ص734).
[16]. «لیس بکفر ینقل عن الملة» (عبدالبر، یوسف بن عبدالله، التمهید لما فی الموطأ من المعانی والأسانید، ج4، ص237).
[17]. «لا یقال إنه کافر و هذا قول ابن عباس» (خازن، علی بن محمد، تفسیر الخازن المسمی لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج2، ص57).
[18]. «و کفر لیس هو الکفر الذی ینقل عن الملة؛ کما قال ابن عباس» (ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، ج7، ص312).
[19]. «قال ابن عباس: لیس بکفر ینقل عن الملة» (ابن قیم، محمد بن أبی بکر، مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد و إیاک نستعین، ج1، ص345).
|