مرکز جامع پژوهش های تکفیری

حیات برزخی مورد تأیید همه ی مذاهب اسلامی و نیز وهابیت است و کسی در وجود آن شک ندارد؛ اما تفاوت اندیشه ی وهابیت با دیگر مذاهب اسلامی، در کیفیت و نوع ارتباط اموات با زندگان است. ديدگاه وهابيان درباره حيات برزخى، منشأ اختلاف در مسائل ديگر، از قبيل يارى جستن از ارواح انبيا و اوليا، پناه بردن به آنان، توسل و طلب حاجت از آنها گرديده است؛ به‌گونه‌اى كه از نظر آنان، اين مسائل از مظاهر شرك محسوب مى‌شود. وهابيان، توجه به اولياى الهى را همانند توجه به سنگ، بى‌اثر و خاصيت مى‌دانند؛ زيرا معتقدند كه اوليا، بعد از مرگ، نمى‌توانند تصرفى داشته باشند.

ابن‌قيم برای استدلال به شرک بودن طلب حاجت و استغاثه به ارواح اموات، می نویسد: «رابطه ميت با اين جهان قطع شده است و مالك نفع و ضرر خويش نيست؛ تا چه رسد به اينكه براى ديگران كارى انجام دهد»[1]

بن باز مى‌گويد: «كمك خواستن از انسان‌هاى زنده، [به‌صورت] شفاهى، كتبى و...، در صورتى كه وى قادر به انجام آن باشد، جايز است. ولى درخواست كمك از ارواح اموات و شكوه نمودن نزد آنها، حتى انبيا، جايز نيست؛ زيرا رابطه ميت با اين جهان قطع شده است» [2]

در حالی که از مجموع آيات و روايات استفاده مى‌شود كه بين انسان‌ها در حيات برزخى و انسان‌هاى زنده در حيات مادى، ارتباط برقرار است، و اموات قدرت سمع و فهم و درک دارند، مانند آیاتی که، پیشینیان را مستقیماً خطاب قرار داده؛ چرا که مخاطب قراردادن اشیای بی جانی که قدرت فهم و درک ندارند، کاری بیهوده است. برای نمونه، قرآن به برخی از صالحان که از دنیا رفته اند، سلام می فرستد:

« سَلَمُ عَلَی نوُح فی العَلَمینَ »؛[3] « سَلَمٌ عَلَی إبْرَهیمَ »؛[4] « سَلَمٌ عَلَی موُسَی وَ هَروُنَ »؛[5] « سَلَمٌ عَلَی إلْ یاسینَ »؛[6] « وَ سَلَمٌ عَلَی الْمُرسَلین»[7]

هم چنین قرآن برمسلمانان تکلیف می کند که همراه با خداو فرشتگان، بر پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) درود و تهنیت بفرستند.[8] اگر مخاطبان این آیات، قدرت شنیدن نداشته باشند، ابلاغ چنین سلام هایی بی ثمر خواهد بود. چنین سلام هایی، هر روز در نماز های یومیه نیز تکرار می شود؛ چنان که همه ی مسلمانان در تشهد نماز، پیامبر را مخاطب قرار داده و با جمله «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته» به او درود می فرستند.

در روایات متعددی، درباره شنیدن اموات، و قدرت پاسخ گفتن به زندگان نیز سخن به میان آمده است، البته هر چند اهل دنیا به سبب محدودیت های مادی، قادر به فهم آن نیستند؛ چنان که ابن عباس از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) روایت کرده است که: « ما من احد یمرّ علی قبر اخیه المؤمن کان یعرفه فی الدنیا یسلم علیه الا عرفه و ردّ علیه السلام»؛[9] «هیچ کس نیست که از کنار قبر برادر مؤمنش که او را در دنیا می شناخته عبور کند و به او سلام دهد، مگر این که صاحب قبر او را بشناسد و پاسخ سلامش را بدهد».

عایشه نیز از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل می کند: «کسی نیست که به زیارت مزار برادر مؤمنش برود و نزد او بنشیند، مگر این که ‍[برادر مؤمنش] با او انس می گیرد و پاسخ او را می دهد تا زمانی که باز گردد»[10]

آیات و دیگر روایات بسیاری در این مسئله وجود دارد که نشان می دهد، برزخیان زندگی ویژه ای را که مخصوص به آن جهان است، تجربه می کنند و به احوال این جهان آگاهند. برای مطالعه بیشتر می توانید به «حیات برزخی» مراجعه کنید.

 پی نوشت:

[1] - شرح فتح المجيد كتاب التوحيد، ص١۶١.

[2] - بن‌باز، عبد العزیز، مجموع الفتاوى، ج2، ص ۴١٢.

[3] - سوره صافات، آیه 79

[4] - سوره صافات، آیه 109

[5] - سوره صافات، آیه 120

[6] - سوره صافات، آیه 130

[7] - سوره صافات، آیه 181

[8] - سوره احزاب، آیه 56

[9] -  ابن حجر هیثمی، الفتاوی الحدیثیه، ص 4.

[10] - ابن قیم الجوزیه، الروح، ص 169