مرکز جامع پژوهش های تکفیری

زندان‌ها تا چه میزان در گسترش و تعمیق تفکرات تکفیری تأثیرگذار بوده است؟

خطر تبلیغات و جذب نیروی جریان‌های تکفیری در زندان‌ها تا چه میزان جدی است؟

در کشور ما ایران تا چه اندازه به این مهم پرداخته شده است؟

یادىاشت ویژه

نویسنده: احمد ربیعی‌فر

از ابتدای شکل‌گیری جریان‌ها و جنبش‌های تروریسم تکفیری در کشور مصر، زندان‌ها محلی مناسب جهت انجام تبلیغات و جذب نیرو برای این گروه‌ها بوده است.

جایگاه زندان‌ها در تولید و گسترش تفکرات تکفیری و تربیت عناصر افراط‌گرا به حدی برجسته و جدی است که ذهن بسیاری از کارشناسان را در کشورهای مختلف جهان درگیر ساخته و مقالات متنوع و متعددی نیز در این خصوص نگارش و منتشر شده است.

بسیاری از سران و فرماندهان مشهور گروه‌های تکفیری را می‌توان نام برد که آشنایی آنان با تفکرات تکفیری در زندان‌ها آغاز شده و پس از آزادی از زندان، مانند نیرویی که دوران آموزش را گذرانده و فارغ التحصیل شده است، با پیوستن به گروه‌های فعال تروریستی و تکفیری وارد فاز عملیاتی شده و تأثیرات بسیاری را در پیشبرد اهداف این گروه‌ها داشته‌اند.

گروه «التکفیر و الهجره» که از نخستین گروه‌های تکفیری محسوب می‌گردد، پشت میله‌های زندان تأسیس شده است. جایگاه مهم زندان‌ها در تولید عناصر تکفیری متعصب و تروریست تا جایی است که شیخ احمد الطیب، شیخ دانشگاه الازهر مصر اظهار داشته است: « زندان‌ها نسلی از تکفیری‌ها را در مصر تولید کرده است».[1]

برخی از معروف‌ترین سرکردگان جریان‌های تروریستی ـ تکفیری را به‌جرأت می‌توان فارغ التحصیل زندان‌ها دانست. کسانی که در فضای زندان با تفکر تکفیری آشنا شدند و یا تحت تأثیر تبلیغات سایر عناصر تکفیری در زندان، بر تعصبات و عمق تفکرات تکفیری آنها افزوده شده است. کسانی امثال ایمن الظواهری، سرکرده کنونی القاعده، ابومصعب زرقاوی: مؤسس القاعده عراق و پدر داعش، ابوبکر بغدادی: سرکرده داعش و... .

ناگفته نماند که این آسیب در فضای زندان، تنها در کشورهای اسلامی نبوده، بلکه کشورهای مهم غربی و اروپایی نیز اگر بیش از کشورهای اسلامی درگیر این آسیب نباشند، به همین اندازه زندان‌هابشان به رشد تفکرات تکفیری و ترویسم کمک کرده است.

نشریه فایننشال تایمز در مقاله‌ای با همین موضوع، که توسط جواد اقبال نوشته شده است، آماری را در خصوص کشور فرانسه ارائه کرده و نوشته است که تعداد 60درصد از هفتاد هزار زندانی در زندان‌های فرانسه را زندانیان مسلمان تشکیل می‌دهند. احمدی کولیبالی، که چهار یهودی را در یک مغازه در پاریس کشته است، در زندان های فرانسه به افراط گرایی روآورده و همچنین افراد دیگری مانند محمد مراح، یکی از اعضای القاعده که حملاتی را در سال 2012م انجام داد و مهدی نموش که در سال 2014م حمله‌ای را به یک موزه یهودی در بروکسل سازماندهی کرد، از جمله افرادی هستند که در این زندان‌ها رشد یافتند.[2]

در این مقاله همچنین آمده است که در انگلستان نیز از میان 12هزار مسلمانی که در زندان‌های این کشور هستند، 131تن آنها در خصوص اتهامات مربوط به افراط‌گرایی به زندان‌ افتاده‌اند و کارشناسان تأکید کرده‌اند، سلمان العبیدی، فرد تروریستی که حمله منچستر را رقم زد، طی ماه‌های پیش از این اقدام، ملاقات‌هایی را با یکی از زندانیان افراط‌‌‌ گرا داشته است.

اغلب کشورهای درگیر با این پدیده (مانند انگلستان)، برای محدود ساختن نفوذ و گسترش تفکر افراطی و تکفیری در زندان‌هایشان دست به ایجاد زندان‌ها و بندهای مخصوص برای این دسته از زندانیان زده‌اند. ولی سؤال اینجاست که این ایده تا چه حد می‌تواند مانع از رشد و شدت‌یابی این تفکر در فضای زندان‌ها گردد؟

جواد اقبال نیز در مقاله خود با اشاره به برخی از راهکارهای دیگری که در این خصوص مطرح شده، مانند تعیین وعاظ مسلمان برای زندانیان افراط‌گرا و یا بازپروری مفتیان تکفیری به جای زندانی کردن آنان، این راهکارها را ناکافی دانسته و تأکید کرده است که کارکنان زندان‌ها  برای مقابله با این مشکل، تجربه‌ای ندارند و این امر به سرمایه‌گذاری عظیمی جهت آموزش کارکنان این زندان‌ها نیاز دارد.

او در پایان مقاله‌اش نوشته است: «زمان سپری می‌شود، تروریسم تکفیری (افراط‌گرایی) در زندان‌ها رو به افزایش است و تعداد زیادی از حملات تروریستی وجود دارند که حاصل زندان‌ها هستند».[3]

محمد رحا، یکی از فرماندهان سابق جنبش التوحید و الجهاد در مغرب، با انتنشار کتابی، خاطرات خود را از دوران حبس در زندان نوشته است که نکات بسیار جالب توجهی در آن به چشم می‌خورد. او در این کتاب نوشته است:

«در سال 2005م به اتهام حمایت از مقاومت در کشور عراق، در یکی از کشورهای عربی به زندان افتادم و مشاهده کردم که زندان مملو از صدها زندانی است که اصطلاحاً آنان را سلفیان جهادی می‌نامند. این زندانیان سه دسته بودند: افغان عرب‌ها و کسانی که تحت تأثیر آنان و سازمان القاعده بودند، جهادی‌های محلی و گروه سوم نیز از مجموعه‌های امر به معروف و نهی از منکر بودند که دسته‌های دوم و سوم دارای جوانب فکری غلوآمیزی بودند که قابلیت انحراف و افتادن در راه خوارج را به آنان داده بود؛ به همین دلیل، اغلب آنان ملحق به داعش شدند».

محمد رحا از وجود ساختار تشکیلاتی در داخل زندان و در میان سلفیان جهادی خبر داده و در خصوص وجود دوره‌های تربیتی و آموزشی تکفیری‌ها در زندان نیز توضیحاتی را ارائه کرده است. او همچنین تفرقه در میان طیف‌های مختلف سلفیان جهادی را نیز یکی از پدیده‌های مشهود در زندان دانسته و آن را نقطه ضعف آنان بیان کرده است.[4]

 کشور ایران و رویارویی با این پدیده

طی سال‌های اخیر و پس از ظهور داعش، جریان‌ها و عناصر تروریستی ـ تکفیری به کمک حامیان غربی و منطقه‌ای خود جانی دوباره یافتند و تحرکات خود را در اغلب کشورها شدت بخشیدند. در ایران نیز طی سال‌های گذشته، عملیات متعددی توسط این گروه‌ها صورت گرفته و گروه‌های تروریستی متعددی نیز پیش از اقدام به عملیات، مورد هجوم نیروهای امنیتی قرار گرفته و متلاشی شدند و اعضای آنها کشته و یا دستگیر شدند و اکنون در زندان‌ها به‌سر می‌برند.

متأسفانه باید اذعان کرد که عناصر تروریستی ـ تکفیری در زندان‌های کشور ایران نیز به شدت در راستای گسترش تروریسم تکفیری فعال هستند. تا جایی که فعالیت این زندانیان به خارج از زندان نیز سرایت یافته است.

نمونه‌ای از این فعالیت‌های تبلیغی تروریست‌های زندانی که تعجب هر کارشناسی را برمی‌انگیزد این است که یک زندانی امنیتی بتواند از درون زندان، با شبکه‌های ماهواره‌ای ضدایرانی ارتباط برقرار کند و حتی فایل صوتی و تصویری خود را از زندان برای آنان ارسال کند.

امروزه یکی از پدیده‌های فضای مجازی در این خصوص، فیلم‌هایی است که عناصر تروریستی و ضد امنیتی از زندان‌های ایران منتشر می‌کنند و در این فیلم‌ها اقدام به جوسازی علیه نظام کرده و تفکرات تروریستی و تکفیری خود را بیش از پیش و با چاشنی مظلوم‌نمایی به خورد جوانان و مخاطبان خویش می‌دهند.

متأسفانه باید اذعان کرد که این گونه سهل‌انگاری‌ها در خصوص عناصر تروریستی‌ ـ تکفیری آن هم در فضای زندان، امری بسیار خطرناک و نادر است که نشان می‌دهد مسئولان قضایی کشور باید بیش از پیش جهت محدود سازی این عناصر فتنه‌انگیز و خونریز تلاش کرده و تدابیر مؤثری را در مقابله با آنان بیندیشند.