مرکز جامع پژوهش های تکفیری

مقصود از کفر که در آیه ذکرشده، به‌کار رفته است، «کفر دونَ کفر» یعنی کفر اصغر است، بنا براین کسی نمی‌تواند با استناد به این آیه، حاکمی را که به حکم خدا عمل نمی‌کند، کافر به‌معنای خارج از اسلام بداند.

تفسیر تکفیری‌ها از آیه )و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الکافرون( بر خلاف اجماع امت است؛^[1] زیرا تمام مذاهب اسلامی، اتفاق دارند که اگر کسی از روی علم و اختیار و به عمد حکمی دهد به‌گونه‌ای که حلال خدا را حرام و یا حرام خداوند را حلال کند و احکام خداوند را تغییر دهد، کافر است؛ ولی اگر حاکمی معتقد به احکام الهی باشد، اما آن را اجرا نکند، کافر نیست؛ بلکه فقط فاسق و ظالم است.^[2] مقصود از کفر که در آیه ذکرشده، به‌کار رفته است، «کفر دونَ کفر» یعنی کفر اصغر است که تمام مفسرین همین معنی را از ابن‌عباس، صحابی و مفسر کبیر، نقل کرده‌اند؛ بنابراین کسی نمی‌تواند با استناد به این آیه، حاکمی را که به حکم خدا عمل نمی‌کند، کافر به‌معنای خارج از اسلام بداند.^[3]

همچنین اگر حاكم طاغی از روی جهل، به «غیر ما انزل الله» حکم کند، حكم او حكم جاهل است؛ همان‌گونه که خداوند تعالی می‌فرماید: )اَفَحُكمَ الجهِلِيَّةِ يَبغونَ ومَن اَحسَنُ مِنَ اللهِ حُكمًا لِقَومٍ يوقِنون(؛^[4] و اگر به‌ سبب تبعیت از هوی و هوس و قدرت‌طلبی بر خلاف حکم خدا حکم کند، ظالم و فاسق شمرده می‌شود،^[5](نه کافر) اما اگر «حکم بغیر ما انزل الله» به سبب عناد و جحد او باشد، کافر خواهد بود.^[6]

امام فخر رازی در تفسیر خود از برخی تابعین نقل می­کند که آیه «من لم یحکم» شامل کسی می­شود که با دل و زبانش خداوند تعالی را انکار کند، ‌اما کسی که در دلش بداند که این حکم خداست و با زبان خویش نیز اقرار کند که آن حکم خداوند است، اما در  عمل به چیزی حکم کند که ضد آن است، این فرد شامل آیه «من لم یحکم» نمی‌شود، بنابراین کافر نیست، ولی تارک آن به‌شمار می‌رود.^[7] همان‌طور که ابوبصیر طرطوسی یکی از رهبران فکری گروه‌های تکفیری در کتاب الطاغوت خود بیان کرده است که مقصود از حاکم کافر در این آیه،­ حاکمی است که با علم و اختیار خود مرتکب کفر بواح (آشکار) شده باشد، نه هر حاکمی که از روی هوس یا جهل، حکمی برخلاف احکام خداوند تعالی صادر می‌کند.^[8]

پی نوشت: