ایمان، هر چند تصدیق به قلب و اقرار به زبان است، مراتب و درجات گوناگونی دارد و همین عامل نقش اساسی در سرنوشت و سعادت انسان ایفا می کند. انسان هرچه بیش تر درجات ایمان را طی کند و از نردبان یقین و تصدیق بالاتر رود، سعادتمند تر خواهد شد.
ایمان، هر چند تصدیق به قلب و اقرار به زبان است، مراتب و درجات گوناگونی دارد و همین عامل نقش اساسی در سرنوشت و سعادت انسان ایفا می کند. انسان هرچه بیش تر درجات ایمان را طی کند و از نردبان یقین و تصدیق بالاتر رود، سعادتمند تر خواهد شد. قرآن درباره ی مراتب و درجات ایمان می فرماید:
« هُوَ الّذی أنزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوب ِ الْمُؤمِنینَ لِیزدَادوُا إیماناً مَعَ إیمَانِهِمْ »؛ ( فتح/4)
« اوست که آرامش ار بر دل های مؤمنان نازل کرد، تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید ».
« إنَّمَا المُؤمِنوُنَ الَّذینَ إذَا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَت قَُلوُبُهُم وَ إذَا تُلِیت عَلَیهِمْ آیاتُهُ زَادَتْهُم إیماناً وَ عَلَی رَبِّهِم یتَوَکَّلوُنَ »؛ ( انفال /2)
« مؤمنان راستین فقط کسانی اند که وقتی خدا نزدشان یاد شود، دل هایشان می ترسد، و هنگامی که آیات او بر آنان تلاوت گردد، بر ایمانشان می افزاید، و در کار ها و برنامه ها، تنها بر پروردگارشان توکل می کنند ».
با نگاهی به آیات قرآن و احادیث، مشاهده می شود که آن چه مراتب ایمان را می سازد و موجب رشد و تعالی انسان می شود، استحکام ایمان در قلب، و مواظبت و ممارست در اعمال است.
هر چه قلب از یقین مستحکم تر و قدرتمند تری برخوردار باشد، مرتبه و درجه ی ایمان، بالاتر خواهد بود. قرآن می فرماید:
« ثُمَّ کَلّا سَوْفَ تَعلَموَُنَ کَلاَّ لَوْ تَعلَموُنَ عِلْمَ الیقینِ لَتَروُنَّ الجَحیمَ ثُمَّ لَتَروُنَّهاَ عَینَ الْیقینِ»؛ ( تکاثر/آیات 3-8) ( ص 249)
« باز چنان نیست که شما می پندارید. به زودی خواهید دانست، چنان نیست که شما گمان می کنید. اگر شما ( به آخرت ) علم الیقین داشتید، ( به سراغ این موهومات و تفاخرها نمی رفتید ). شما قطعاً جهنم را خواهید دید! سپس ( با ورود در آن 9 آن را عین الیقین مشاهده خواهید کرد ».
در سوره ی واقعه نیز خداوند می فرماید:
« إنَّ هَذَآ لَهُوَ حَقُّ الیقینِ »؛ ( واقعه /95)
« قطعاً این سخن، راست و درست است و شک و تردیدی در آن نیست ».
با عنایت به این ایات، به خوبی مشاهده می شود که مراتب یقین، نقش مهمی در درجات ایمان دارد. هرچه یقین قلبی بیش تر باشد، انسان می تواند به درجات بالاتری دست یابد. یقین، خود دارای سه مرحله یا سه درجه است:
1. علم الیقین: علمی که در آن، انسان از دلایل مختلف، به چیزی ایمان آورد؛ مانند کسی که با مشاهده ی دود، به و جود آتش ایمان پیدا می کند.
2. عین الیقین: مرتبه ای که در آن، انسان به درجه ی مشاهده می رسد و با چشم خود، مثلاً آتش را مشاهده می کند.
3. حق الیقین: بالاترین مرتبه ی یقین است. انسان در این مرتبه، همانند کسی است که وارد آتش شده و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متصف گردد.
مرحله نخست یقین، جنبه عمومی دارد؛ مرحله دوم، برای پرهیزگاران؛ و مرحله سوم، مخصوص خاصان و مقربان است.
به پیامبر گرامی اسلام ( صلی اله علیه و آله ) عرض شد: شنیده ایم برخی از یاران عیسی ( علیه السلام ) روی آب راه می رفتند؟ حضرت فرمود:
« لو کان یقینه اشد من ذلک لمشی علی الهواء »
« اگر یقینش از آن محکم تر بود، بر هوا راه می رفت! ». [1]
( ص 250)
مرحوم علامه طباطبایی پس از ذکر این حدیث می فرماید:
« همه چیز برمحور یقین به خداوند سبحان و محو کردند اسباب جهان تکوین از استقلال در تأثیر دور می زند. بنابراین هر قدر اعتقاد و ایمان نسبت به قدرت مطلقه ی الهیه بیش تر گردد، اشیاء جهان به همان نسبت در برابر او مطیع و منقاد خواهد شد ». [2]
درحوزه ی عمل نیز چنین است. در آیات بسیاری از قرآن، معیار درجه بندی و ارتقای وجودی انسان، انجام اعمال صالح و مرضی خداوند ذکر شده است – که در همین فصل، به مناسبت به آن ها اشاره خواهد شد – به این معنی که درجات ایمان، مستقیماً تحت تأثیر اعمالی است که فرد آن ها را انجام می دهد. بنابراین، مرتبه ی ایمان ارتباط مستقیمی با یقین قلبی انسان و میزان اعمال او دارد. به فرموده امام صادق ( علیه السلام ): « ایمان به منزله ی نردبانی است که ده پله دارد و باید پله به پله از آن بالا رفت. کسی که در پله ی دوم قراردارد، به آن که در پله اول است، نباید بگوید: تو ایمان نداری. همین طور کسی که در پله ی بالاتر تا پله ی دهم قراردارد، نباید افراد پایین تر از خود را بی ایمان بداند. .. پس اگر کسی در مرحله ی پایین تری از ایمان است، او را با آرامی و نرمی به درجه ی ایمان خود بکشانید و چیزی که توانایی آن را ندارد به او تحمیل نکنید که موجب شکست او خواهد شد؛ چرا که هر کس مؤمنی را کوچک کند، لازم است برای اصلاح و جبران شکست او اقدام نماید ». [3]
در برخی از روایات نیز اصحاب پیامبر گرامی اسلام ( صلی اله علیه و آله ) از نظر ایمان درجه بندی شده اند؛ چنان که گفته اند: « مقداد » در پله ی هشتم ایمان، « ابوذر »، در پله نهم و « سلمان فارسی » در پله دهم قرار داشتند. [4]
منبع : کتاب سلفی گری و وهابیت، جلد دوم: مبانی اعتقادی، سید مهدی علی زاده موسوی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت فرهنگی و تبلیغی، قم، آوای منجی، چاپ اول 1391
پی نوشت:
[1]. ناصر مکارم شیرازی و دیگران، « تفسیر نمونه »، ج 27، ص 285.
[2]. همان.
[3]. محمد بن یعقوب کلینی، « اصول کافی » ف ج2، ص 32.
[4]. محمد باقر مجلسی، « بحار الانوار »، ج 22، ص351.
|
|
