مرکز جامع پژوهش های تکفیری

دعا، هم شامل دعوت کردن به وسیله لفظ می شود و هم شامل آنجایی که کسی را با اشاره و یا نامه دعوت کنند. علاوه بر این، لفظ «ندا» مخصوص آنجایی است که طرف را با صدای بلند صدا بزنی، ولی لفظ دعا این قید را ندارد، چه با صدای بلند او را بخوانی و چه بیخ گوشی و آهسته دعوتش کنی، هر دو دعوت است

درک صحیح مفاهیم برخی از الفاظ به کاررفته در قرآن، و جداسازی این معانی از معانی لغوی آنها، کمک زیادی به درک حقایق قرآن می کند. از مفاهیم مورد بحث، مفهوم «دعا» و «عبادت» است و اینکه چه رابطه ای بین اینها برقرار است. آیا هر درخواستی عبادت است یا نه؟ آیا درخواست از غیرخدا، که در قرآن از آن نهی شده، شامل درخواست مسلمانان از انبیا و اولیا می شود؟ در چه صورتی درخواست از غیرخدا شرک محسوب می شود؟ برای دست یابی به پاسخ این پرسش ها لازم است ابتدا مفهوم «دعا» و «عبادت» در قرآن را بررسی می کنیم. سپس رابطه بین آنها را می کاویم و به ربط آنها با شرک و توحید می پردازیم.

معنای لغوی دعا
راغب در معنای لغوی دعا گفته است: «الدُّعَاء- مثل- النّداء؛ یعنی کسی را بانگ زدن و خواندن جز اینکه ندا را در بانگ زدن بدون اضافه کردن اسم آن شخص به کار می برند، مثل «أیا» ولی دعا، بانگ زدن و خواندنی است که پیوسته با اسم طرف همراه است، مثل «یا فلان». و گاهی این دو واژه به جای یکدیگر به کار می روند».[1] صاحب مصباح المنیر می نویسد: «دَعَوْتُ اللّهَ (أَدْعُوهُ) (دُعَاءً) ابْتَهَلْتُ إِلَیهِ بالسُّؤَالِ وَ رَغِبْتُ فِیمَا عِنْدَهُ مِنَ الْخَیرِ. و (دَعَوْتُ) زَیداً نَادَیتُهُ و طَلَبْتُ إِقْبَالَه»؛[2] یعنی خدا را دعا کردم و تضرع کردم به سوی او با درخواست و راغب شدم به خیری که نزد اوست. «و دعوت زیداً» یعنی او را ندا کردم و اقبالش را خواستم.

و برخی در اصل معنای دعا گفته اند: «هو طلب شی ء لأن یتوجّه الیه أو یرغب الیه أو یسیر الیه، ففی کلّ مورد بحسبه ... و مفهوم النداء فیه جهة المخاطبة فقط، و هو مطلق الصیاح به، و هو مقدّم علی الدعاء»؛[3] یعنی اصل معنای دعا طلب چیزی است که متوجه طالب شود یا میل یا سیر به سوی او کند، که به حسب مورد فرق می کند ... و مفهوم ندا در دعا فقط به خاطر خطاب است که قبل از دعا (طلب) است.

ابن فارس می نویسد: «هو ان تمیل الشیء الیک بصوت و کلام یکون منک»؛[4] دعا این است که بخواهی چیزی با صوت و کلام تو، به تو میل کند.

محمدحسین طباطبایی نیز دعا را عام تر از ندا می داند و می گوید:

کلمه «دعا» و نیز کلمه «دعوت» به معنای معطوف کردن توجه و نظر شخص دعوت شده است به سوی چیزی که آن شخص دعوت شده و این کلمه معنایی عمومی تر از کلمه «ندا» دارد، برای اینکه ندا مختص به باب لفظ و صوت است، ولی دعا، هم شامل دعوت کردن به وسیله لفظ می شود و هم شامل آنجایی که کسی را با اشاره و یا نامه دعوت کنند. علاوه بر این، لفظ «ندا» مخصوص آنجایی است که طرف را با صدای بلند صدا بزنی، ولی لفظ دعا این قید را ندارد، چه با صدای بلند او را بخوانی و چه بیخ گوشی و آهسته دعوتش کنی، هر دو دعوت است.[5]

پس می توان گفت معنای لغوی دعا، طلب توجه مدعو است، که ممکن است با ندا همراه باشد، یا نباشد.
منبع: پایگاه تخصصی وهابیت پژوهی و جریان های سلفی