مرکز جامع پژوهش های تکفیری

طالبان به معنای طلبه‌ها، نام گروهی از شبه نظامیان روحانی مخالف دولت افغانستان است که دارای عقاید دگم مذهبی و وابسته به مکاتب حنفی و وهابی در دین اسلام است.

نويسنده : پیام عبدالملکی

پس از استقلال پاکستان بیشتر طلاب اهل سنت افغانستان برای تحصیل به جای هند به ایالات سرحد پاکستان رفته و تحت تاثیر تفکر دیوبندیه، گرایش سلفی در آنان تقویت شد. از این پس، نفوذ فرهنگی مدارس دیوبندی پاکستان در افغانستان ملموس تر شد. در این زمان هر چند جریان های تندرو اهل حدیث و برخی دیگر توانستند شماری از طلاب را با فکر و اندیشه خود تربیت کنند اما در مجموع این ایدئولوژی دیوبندی بود که حرف اول را می زد. در این زمان آثار علمای بزرگ دیوبند از عربی و اردو به زبان محلی پشتو ترجمه شد و در افغانستان منتشر گردید و لذا تفکر دیوبند به سرعت وارد افغانستان شد. طالبان در این فضا رشد کرد و تحت تأثیر افکار شاه ولی الله دهلوی و دیوبندی ها گرایش سلفی – صوفی یافت.[1]

بیش از نود درصد از رهبران طالبان از مدارس مذهبی پاکستان فارغ التحصیل شده اند. جمعیت علمای اسلام پاکستان به رهبری مولانا فضل الرحمن پشتونی و مدرسه دارالعلوم حقانی که توسط مولانا سمیع الحق اداره می شود، در تأمین اعضای طالبان نقش اساسی داشته اند.

این شاگردان مدارس دیوبند در سال 1994 میلادی با یک انسجام اولیه و بدون هدفی بلند و فقط به هدف امنیت به یک شهر مرزی در جنوب قندهار حمله کرده و آن را تصرف کردند. به این خاطر که در مدارس و حوزه های علمیه سنتی تحصیل می کردند به آنان «طالبان» گفته شد.[2] طالبان توانستند با برقراری عوارض بر کامیون ها، امنیت جنوب را تأمین کنند و به تدریج اعتماد مقامات اطلاعاتی ارتش پاکستان (آی اس آی) را به دست آورند. مقامات اطلاعاتی ارتش پاکستان به این نتیجه رسیدند که طالبان می توانند حکومت مرکزی در افغانستان را تحت کنترل در آورد و لذا با حمایت همه جانبه حکومت و سازمان اطلاعات پاکستان و همکاری کشورهای دیگر چون عربستان، افراد زیادی آموزش نظامی دیده و به کمک گروه طالبان در افغانستان شتافتند.[3]

در کنار ارتش پاکستان، هدایت اصلی نیروهای جهادی طالبان در پاکستان را جمعیت علمای اسلام شاخه فضل الرحمن به عهده داشت که خود از دیوبندی های اصیل پاکستان بود. جمعیت علمای اسلام در بسیج طالبان بسیار موثر بود. پیشروی سریع طالبان به دروازه های شهرهای بزرگ افغانستان و سخت گیری های معروف آنان پس از تصرف هرات در سال 1995 میلادی توجه همگان را به خود جلب کرد. پس از محاصره کابل در سال 1996 میلادی،  نیروهای احمدشاه مسعود پایتخت را تخلیه کردند و بلافاصله شهر به تصرف طالبان درآمد. طالبان پس از تصرف کابل، تحت تاثیر افکار سلفی خود و آرمان بازسازی خلافت اسلامی، تشکیلات سیاسی خود را «امارت» و ملاعمر را «امیرالمومنین» نام نهاد. طالبان با استفاده از اختلافات داخلی سران مجاهدین در سال 1998 میلادی، شمال و مرکز افغانستان را هم تصرف کردند و دست به کشتار وسیع در این مناطق زدند. [4]

طالبان با هر گونه تجدد گرایی مخالف بود و در ابتدا استفاده از تلویزیون در بین آنان ممنوع بود. آنان از مدرسه رفتن دختران ممانعت به عمل می آوردند تا آنجا که برخی مدارس را تخریب یا به آتش کشیدند و دخترانی که به مدرسه می رفتند را تهدید به مرگ نمودند.[5] آنها به زنان نیز اجازه نمی‌دادند تا به تنهایی از خانه‌هایشان بیرون شوند. مجازات لواط‌کاران و زناکاران مرگ بود و کسانی که دزدی می‌نمودند دستشان باید قطع می‌شد. مردم را بزور از مغازه‌هایشان به مساجد برای ادای نماز می‌فرستادند. ریش مردان را در نظام طالبانی باید بلند می‌بود و موهای سرشان را می‌بایست کوتاه می‌نمودند.[6]

جامعه جهانی در واکنش به اعمال طالبان، آنان را به انزوا برد. دو روز قبل از حادثه 11 سپتامبر آمریکا، با کشته شدن احمد شاه مسعود، واکنش های جامعه جهانی نسبت به طالبان بیشتر شد و با واقعه 11 سپتامبر 2001 ائتلاف بین المللی ضد تروریسم به رهبری آمریکا، طالبان را رو به افول برد. بالاخره این ائتلاف جهانی با بمباران های سنگین و پشتیبانی جبهه متحد، طالبان را از صحنه سیاسی افغانستان به زیر آورد.[7]

رهبر کنونی طالبان پس از کشته شدن ملا اختر منصور، هبت‌الله آخوندزاده است.

مهمترین گروه‌های طالبان افغانستان:

طالبان افغانستان همزمان با مبارزه بر ضد آمریکا و پس از سقوط به چند گروه تجزیه شدند:

گروه جیش‌المسلمین

این گروه به‌دست فردی به‌نام «اکبرآغا» تأسیس شد و در آستانه حمله آمریکا به افغانستان از طالبان جدا شد. مقامات پاکستانی وی را در سال 2004 در شهر کراچی بازداشت کردند و تحویل مقامات افغان دادند. به‌دنبال آن، یکی از رهبران این گروه به‌نام «ملاصابر مؤمن» که ادعا می‌شود دوباره به طالبان ملحق شده است، با صدور فتوایی، حامد کرزای رئیس‌جمهور افغانستان را مهدورالدم اعلام کرد و به مردم افغان گفت: هرکس با یهود و نصارا همکاری کند، از آن‌هاست و قتلش واجب است.

به گفته برخی کارشناسان، «اکبرآغا» بسيار مغرور و مستبد بود و پس از آنکه طالبان تلاش او را برای به‌دست گرفتن رهبری نپذیرفتند، او جماعت جیش‌المسلمین را تأسیس و با آی‌اس‌آی پاکستان رابطه برقرار کرد. بعد از سقوط طالبان، گروگان‌های ربوده‌شده بیگانه را خریداری و خود را به‌عنوان مسئول ربودن این افراد اعلام می‌کرد. این مسئله باعث بروز اختلاف بین وی و آی‌اس‌آی شد، تا آنکه آی‌اس آی او را در کراچی دستگیر و تحویل آمریکایی‌ها داد و از آنجا به زندان «بگرام» در افغانستان منتقل شد.

گروه خدام‌الفرقان

این گروه از زمان تأسیس دولت مجاهدین در افغانستان وجود داشته است. اعضای اصلیش از عناصر گروه جهادی حرکت انقلاب اسلامی به رهبری مولوی محمدنبی محمدی بودند. این گروه پس از به‌قدرت رسیدن طالبان با آن‌ها متحد شد، اما مدتی بعد، از طالبان جدا شد و چند روز پس از سرنگونی طالبان امین جان مجددی و ارسلان رحمانی در کنفرانسی مطبوعاتی، تأسیس حزب خدام‌الفرقان را اعلام کردند و عبدالرحمن احمد هوتک، معاون وزیر اطلاع‌رسانی و فرهنگ در دولت طالبان و عبدالحکیم مجاهد، سفیر وقت افغانستان در واشنگتن نیز به این حزب ملحق شدند. آن‌ها تلاش کردند میانه‌روهای طالبان را جذب کنند، اما موفق نشدند. به گفته هواداران ملاعمر، گروه خدام‌الفرقان از زمان سقوط طالبان انشعاب خود را اعلام کرد و به این ترتیب جزئی از طالبان محسوب نمی‌شوند و حتی شماری از اعضای آن از همان آغاز تأسیس این گروه، اقدام به تماس با دولت حامدکرزای کردند، ولی اعلام کردند که به نیابت از طالبان با دولت مذاکره نمی‌کنند.

طالبان سنتی یا شورای کویته

طالبان سنتی، گروه اصلی طالبان را تشکیل می‌دهند که در برگیرنده عناصری است که هنوز هم فعالیت‌های خود را به رهبری ملا عمر در شورایی معروف به «شورای کویته» ادامه می‌دهند و سازش با دولت افغان را تا زمانی که اشغال‌گران آمریکایی در این کشور حضور دارند، همچنان رد می‌کنند. بيشتر اعضای این گروه طلبه‌های جوانی هستند که در مدارس دینی درس خوانده‌اند. آن‌ها ادعا می‌کنند که در میان مردم افغان نفوذ دارند و با استفاده از قدرت نظامی نمی‌توان آن‌ها را از میان برداشت.[8]

پی نوشت:

[1] - اکرم عارفی، مبانی مذهبی و قومی طالبان، مجله علوم سیاسی، شماره 4 ، ص 199، بهار 1378

[2] - طالبان از پندار تا پدیدار ص 23

[3] - میر محمد موسوی، پاکستان نیازمند رابطه با ایران است، آفتاب نیوز

[4] - طالبان اسلام نفت و بازی بزرگ جدید، ص 99 – 114 به نقل از سایت:

http://afghanistanhistory.net/home/in ... nt&id=33&Itemid=3

[5] - http://www.tabnak.ir/fa/news/98141

[6] - https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86

[7] - پراکندگی سلفی گری و وهابیت در جهان اسلام، مهدی فرمانیان، موسسه مطالعات بنیان دینی، قم 1393 ، ص 63

[8] - http://www.17000.ir/fa.html

منبع: پایگاه وهابیت شناسی