پیامبران، اولیای الهی مجرای فیض، برکت و فضل الهی‌اند، به عبارت دیگر، فیض و برکت اولیا همان فضل و برکت الهی است. این نگاه به اولیای الهی، اعتقاد تمام مسلمانان است. از این رو، قرار دادن نام آنان در کنار نام خدا، در دعا و غیر آن، شرک نیست.
(حسین رجبی) *
پیامبران، اولیای الهی مجرای فیض، برکت و فضل الهی‌اند، به عبارت دیگر، فیض و برکت اولیا همان فضل و برکت الهی است. این نگاه به اولیای الهی، اعتقاد تمام مسلمانان است. از این رو، قرار دادن نام آنان در کنار نام خدا، در دعا و غیر آن، شرک نیست.
بلکه مسلمانان آنان را واسطه و سرچشمه عنایت الهی می بینند. روشن است که آیه ﴿ولا تَدعوا معَ اللهِ أحداً﴾[1] هرگز این نوع توسل را در بر نمی‌گیرد؛ زیرا این آیه و امثال آن مربوط به وقتی است که انسان واسطه را صاحب نفوذ و مستقل و کار او را بدون اذن الهی بداند. دلیل این حقیقت،کلمه «مع الله» است. معیت در این گونه آیات به معنای این نیست که آنچه برای خدا عقیده دارید، برای واسطه ها نیز اعتقاد داشته باشید، اما اگر بر این عقیده باشید که آنچه واسطه ها دارند، همان است که خدا به آنان عنایت فرموده است، اشکالی ندارد چراکه نگاه استقلالی به واسطه ها نشده است.
بدین جهت برخی آیات قرآن، معیت غیر استقلالی را ثابت می کند؛ از جمله:
1. آیاتی که نام رسول خدا را در کنار نام خدا ذکر کرده و فرموده است که خدا و رسول او، از فضل خود، مردم را بی نیاز فرموده اند؛ نظیر آیه مبارکه که می فرماید: «وَ ما نَقمُوا الّا أن أغناهُم الله و رسولُه مِن فَضلِه»؛[2] «آنان مخالفت نکردند، جز آنکه خدا و رسولش آنان را به فضل خود بی نیاز ساختند». در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَو أنهُم رَضُوا ما آتاهُم الله و رسولُه و قالوا حسبُنا الله سَیُؤتینا اللهُ مِن فَضلِه و رسولُه»؛[3] « اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضی باشند، و بگویند: «خداوند برای ما کافی است! و بزودی خدا و رسولش، از فضل خود به ما میبخشند؛ ما تنها رضای او را میطلبیم (برای آنها بهتر است)».
در این آیات نام رسول الله در کنار نام خداوند متعال آمده است، افزون بر اینکه فیض و فضل الهی را از مجرای وجود آن حضرت می داند، نه به صورت مستقل؛ زیرا در آیه فرموده است: «من فضلِه» و ضمیر را مفرد ذکر میکند، نه تثنیه؛ یعنی فضل و فیض خدا و رسول یکی است و خدای بزرگ این فیض را به خود و پیامبرش نسبت داده است. اگر صرف فیض و برکت واسطه‌ها شرک باشد، باید در این آیه به شرک توصیه شده باشد. از این رو، در روایت آمده است که روزی جناب ابوحنیفه در خدمت امام صادق(ع) به غذا خوردن مشغول بود، پس از صرف غذا حضرت دعا کردند: «الحمد لله ربّ العالمین، اللّهم هذا مِنک و مِن رسولِک؛ یعنی ستایش خدایی را که پروردگار عالمیان است. خدایا، این نعمت از جانب تو و رسولت است». جناب ابوحنیفه عرض کرد: «أجَعلتَ مع الله شریکاً؛ آیا برای خدا شریک قرار دادی؟» حضرت فرمود: وای بر تو! مگر در قرآن نفرموده است: ﴿و ما نَقمُوا الّا أن أغناهُم الله و رسولُه﴾ و ﴿و لو أنّهم رَضُوا ما آتاهُم﴾. جناب ابوحنیفه گفت: گویا تا کنون این دو آیه را در قرآن ندیده و نشنیده‌ام.[4]
2. در برخی آیات افزون بر ذکر نام پیامبر در کنار نام خدا، دوستی و دشمنی با پیامبر نیز هم سنگ دوستی و دشمنی با خداوند قرار داده شده است؛ نظیر: ﴿یَحلفونَ بِالله لکُم لِیُرضُوکُم وَ اللهُ و رسولُه أحقّ أن یرضُوهُ إن کانُوا مؤمنین﴾.[5] در این آیه کنار رضایت خدا، رضایت رسول آمده است. در آیه بعد نیز در کنار دشمنی با خدا، دشمنی با رسول نیز ذکر شده است: ﴿و مَن یُحادِد اللهَ و رسولَه...﴾.[6]
3. در آیات فراوانی، اطاعت خدا و رسول با هم بیان شده است؛ از جمله: ﴿وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ الرَّسُولَ فَاوُلئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیّینَ وَ الصِّدّیقینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ اوُلئِکَ رَفیقا﴾؛[7] «کسى که از خدا و رسول اطاعت کند، با کسانى خواهد بود که خداوند به آنان نعمت داده است؛ مانند پیامبران و راست‌گویان، شهدا و شایستگان». اگر اطاعت غیر خدا شرک است و نباید در معیت خدا غیر خدا را قرار داد، چرا قرآن غیر خدا را همردیف خدا قرار داده است؟
4. پیامبراکرم(ص) فقط از خدا کمک نگرفتند، بلکه آن حضرت موظف به استمداد از خدا و مؤمنین بودند: ﴿یا أیها النّبیُ حَسبُک اللهُ و مَن اتّبَعکَ منَ المُؤمِنین﴾؛[8] «ای پیامبر، خداوند و مؤمنانی که از تو پیروی میکنند، برای حمایت تو کافی است (فقط بر آنها تکیه کن)». در این آیه در کنار کفایت خدا، کفایت مؤمنان نیز ذکر شده است. آیا این آیه به شرک دستور داده است؟ پس هر نوع معیت و همراهی غیر خدا، شرک نیست.
از آنچه بیان شد، روشن گردید که معیت درآیه ﴿و لاتَدعُوا معَ اللهِ﴾ با معیت در آیات سوره توبه متفاوت است؛ زیرا معیت به معنای همطراز، همردیف بودن و در کنار یکدیگر دیدن است که دلالت بر نگاه استقلالی میکند، اما قرار دادن نام خدا و رسول و یا پیامبران دیگر و اولیای الهی در کنار یکدیگر به معنای همطراز و در کنار یکدیگر دانستن آنها نیست، بلکه به معنای یکی بودن است، نه دو بودن؛ یعنی بودن آنان به بودن خدا است و فضل آنان به فضل خداست. به عبارت دیگر، چون آنان در طول یکدیگر دیده میشوند نه در عرض، معیت صدق نمیکند؛ زیرا آیه ﴿ولاتَدعوا...﴾ نگاه استقلالی را در بر میگیرد و اگر معیت غیر استقلالی را شامل شود، با آیاتی که در سوره توبه بیان شد، تنافی پیدا میکند.
بنابراین توسل و استغاثه به پیامبر اکرم(ص) و استمداد از او همان عقیده‌ای است که در قرآن بیان شده است؛ و بر اساس آیات قرآن، فضل و برکتی که از آن حضرت درخواست میشود، همان فضل الهی است که به برکت وجود ایشان به امت میرسد. آیا چنین اعتقادی از مصادیق آیه ﴿و لاتَدعُوا معَ اللهِ أحداً﴾ است تا شرک باشد؟
پی نوشت:
*. استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم
[1]. سوره جن، آیه 18.
[2]. سوره توبه، آیه74.
[3]. همان، آیه59.
[4]. بحار الانوار، ج10، ص316؛ کنز الفوائد، ج 2، ص36.
[5]. سوره توبه، آیات 62 - 63 .
[6]. همان.
[7]. سوره نساء، آیه 69 .
[8]. سوره انفال، آیه64 .
منبع :https://makarem.ir/
|
|
