مرکز جامع پژوهش های تکفیری

یکی از عمده ترین گرایش های وهابیت که فعالیت و تأثیرگذاری بیشتری در جوامع اسلامی داشته است، وهابیت درباری است؛ به طوری که غالب گرایش های دیگر از این جریان منشعب شده اند.علمای وهابیت درباری در طول سالیان دراز در کنار حکام آل سعود و سایر سردمداران مستبد به دفاع از آنان و شرعی سازی اقدامات مجرمانه شان مشغول بوده اند.

 وهابیت درباری از روز نخست، وجود خویش را مدیون حکّام آل¬ سعود بودند؛ زیرا زمانی که محمد بن عبدالوهاب، مؤسس این فرقه، از شهر عیینه رانده شد، به دلیل داشتن تفکراتی افراطی و تکفیر مسلمانانی که زائر حرم شریف نبوی(ص) بودند، حتی در میان نزدیکان خود نیز جایگاهی نداشت. او پس از آنکه به شهر درعیه وارد شد با حاکم آن دیار مذاکره کرد در نتیجه محمد بن سعود از او خواست که امام مردم باشد تا بر گرد او جمع شوند و اسلام را بنا به تعریف او بشناسند و به او و فرزندانش رجوع کنند. در مقابل محمد بن عبدالوهاب نیز به او وعده داد که اگر او را یاری کند، فتوحات و غنایم بسیاری نصیب او شود که همین¬ اتفاق نیز افتاد و محمد بن سعود با محمد بن عبدالوهاب بیعت کرد و پس از مدت کوتاهی با حکم محمد بن عبدالوهاب و مشرک خواندن مسلمین به شهرها و روستاهای جزیرة العرب حمله کرد و به غارت اموال مردم آن دیار پرداخت، تا جایی¬که شهر درعیه پر از ثروت و غنایم شد.[1] پس می¬توان پیمان محمد بن عبدالوهاب با محمد بن سعود را نقطه آغاز فعالیت و ظهور علمای وهابیت درباری دانست. برهمین اساس قدرت و ضعف علمای درباری همیشه وابسته به قدرت گرفتن و ضعف حکومت آل سعود بوده است و در سه دوره حکومت آل سعود، وهابیت درباری نیز در کنار این خاندان به پوشاندن لباس مشروعیت بر پیکر اعمال این خاندان و ترویج تفکرات محمد بن عبدالوهاب پرداخته است.

علمای وهابی درباری و مخالفت¬ها

در دهه ¬های اخیر بعضی از علمای وهابی به مخالفت با درباری بودن عالمان برخاستند و عملکرد دولت آل -سعود را مورد انتقاد قرار دادند و همین امر باعث شد که وهابیت درباری تحت عنوان یک گرایش خاص به مقابله با این علما بپردازد. این امر از زمان محمد امان جامی(1349 ـ 1416ق) ـ یکی از علمای درباری وهابیت ـ آغاز گردید و باعث شد تا وهابیت درباری به عنوان یک جریان خاص وهابی تشخص یابد و طرف داران این طیف در زمان محمد امان جامی با نام «جامیّه» معرفی ¬شوند.

وی که یک وهابی درباری تمام عیار بود، در جریانات مختلف در مقابل معارضان حکومت، به مقابله پرداخت و حمایت از حاکمان سعودی را واجب دانست.

در این میان محمد سرور زین العابدین که از منتقدان حکومت و درباری شدن علما بود، به مقابله با تفکر جامی پرداخت. از این رو، محمد امان جامی در برابر او ایستاد و نام سروریه را بر طرف داران و همفکران او نهاد و در مقابل، نام جامیه بر جریان علمای درباری افراطی نهاده شد.[2]

 شیخ احمد بن یحیی نجمی که از جماعت جامیه است، درباره سروریه می نویسد:

اینان قوم یا حزبی هستند که چیزی از سنّت و چیزی از بدعت را جمع کرده¬ اند، به حاکمان اشکال می¬گیرند و حرف¬هایی در مورد آنان می زنند که به فتنه و خطر می¬انجامد و از زبان حالشان برمی¬آید که حاکمان را تکفیر می¬کنند. البته در مقال، به این امر تصریح نمی¬کنند. همچنین به جهاد علیه آنان فرا می خوانند، به سبّ و شتم علمای سعودی می پردازند و آنان را متهم به خیانت به دین می¬کنند.[3]

در حال حاضر یکی از شاگردان محمد امان جامی، به نام ربیع بن هادی مدخلی، رهبری جریان جامیه را بر عهده دارد که از علمای بزرگ عربستان در علم حدیث به شمار می¬آید. وی کتب بسیاری را در رد علما و متفکرینِ مسلمان منتقدِ حاکمان، نوشته است و بیشترین کتاب ها و مقالات خود را در ردّ سید قطب نگاشته و شدیداً به او و جماعت اخوان المسلمین حمله کرده است.

ربیع المدخلی[4] و دیگر علمای درباری را می¬توان نمادی بارز از علمای درباری سلفیه تقلیدی دانست. با مطالعه افکار و عقایدش، پی می بریم که او همه شاخصه¬های سلفیه تقلیدی همچون درباری بودن، ارتجاع، منحصر کردن اسلام در پوسته¬ای از عبادات ظاهری، تفرقه افکنی بین مسلمانان و همسویی با صهیونیست و. .. را در خود جمع کرده است.

پی نوشت ها

[1] . ر.ک: عنوان المجد، ج1، ص42 .

[2] . السعودیة سیرة دولة و مجتمع، ص 177.

[3] . الفتاوی الجلیة عن المناهج الدعویة، ص 53.

[4] . ربيع بن هادی بن محمد عمير مدخلی، از قبیله مداخله در اواخر سال 1351ق در روستای جرادیه که در غرب شهر صامطه در عربستان سعودی واقع شده است، به دنیا آمد. او از هشت سالگی به تحصیل علم پرداخت. در سال 1381ق هم‌زمان با افتتاح دانشگاه اسلامی در مدینه منوره در آن دانشگاه به ¬مدت چهار سال در کلاس اساتیدی همچون عبدالعزیز بن باز، محمد ناصرالدین البانی، محمد امین شنقیطی و ... شرکت کرد. سپس وارد سطوح عالیه شد و در سال 1400ق با مدرک دکترا در رشته حدیث از دانشگاه ملک عبدالعزیز در مکه فارغ التحصیل شد و پس از آن تاکنون در همان دانشگاه به تدریس در رشته حدیث مشغول بوده است.