مرکز جامع پژوهش های تکفیری

در این مقاله که بیشتر به سبک گفتاری است، یکی از عالمان اهل سنت، به بررسی تضادهای موجود بین وهابیت با فرق اهل تسنن به خصوص حنفیت می پردازد.

السلام عليكم ورحمه‏اللّه‏ و بركاته ،الحمدلله وكفى والسلام على عباد اللّه‏ الذين اصطفى، اما بعد؛

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم، ان اللّه‏ و ملائكته يصلون على النبى يا ايهاالذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما.

موضوعى كه قرار است دراين مجلس نورانى پيرامون آن بحث داشته باشم مسأله وهابيت است. عرايض خودم را با كسب اجازه از محضر كليه شما بزگوارانى كه تشريف داريد، آغاز مى كنم .

اگر مسأله وهابيت پيش از اين در ميان علما و ائمه جمعه اهل سنت مورد بحث قرار نگرفته، نبايد چنين تصور شود كه علماى اهل سنت خداى ناكرده با وهابيت تبانى و توافقى دارند. موضع علماى ما پيش از امروز و دهها سال قبل چنان در كتابها و فتاواهايشان به‏طور روشن بيان شده كه شبيه به آن را در ميان علماى بزرگوار تشيع بنده سراغ ندارم ـ به علت محدود بودن معلومات خودم ـ  . پيش از حضرت امام خمينى رحمه‏اللهكسى به صورت مكتوب و نوشتار در كتابى با اين مسأله با صراحت و فصاحت كامل برخورد نكرده‏است[2] اما فكر نمى‏كنم كسى از ميان علماى محترم اهل سنت نباشد كه كتاب معروف رد المختار على در المختار را نداشته باشد و اين كتاب دهها سال قبل تأليف شده و در دسترس علماى اهل سنت قرار گرفته‏است و كم عالم، مفتى و قاضى در ديار ما هست كه اين كتاب را نداشته باشد و خود بنده تا به اين كتاب مراجعه نكنم در هيچ فتوايى اطمينان به كتاب ديگر پيدا نمى‏كنم. مؤلف اين كتاب با صراحت كامل در اين مسأله اظهار نظر فرموده و بعد از ايشان هم علماى ما در هر فرصت مقتضى و زمانى كه احساس كردند مى‏توانند اين مسأله را تببين كنند به موضع‏گيرى پرداختند و اگر در بلوچستان ما قبلاً اين مسأله مطرح نشده علتش اين نبوده كه ما از اين مسأله ناآگاه بوده‏ايم يا خداى ناكرده با وهابيان توافقى داشته‏ايم؛ نه. براى اينكه علما و خطبا با اطبا مشابهت دارند، تا بيمارى و مرضى را در انسانى احساس نكنند به سراغ مداوايش نمى‏روند. هر مرضى كه ظهور كند همان مرض را پيدا مى‏كنند و تلاش مى‏كنند آن را مداوا كنند و نسخه خاص آن بيماران را به او تحويل مى‏دهند.

اما حالا كه اين مسأله مطرح شده و موضع‏ گيرى‏هاى اين قشر عليه اسلام از گذشته جدى‏تر شده، وظيفه تك تك ماست كه در مقابل آن، موضع خود را مشخص و روشن كنيم تا خداى ناكرده مثل گذشته با حسن‏ ظن ها وتصورهاى مخلصانه‏ اى كه غرضى و شايبه‏ اى هم نداشته، عده‏اى از جوانان ما جذب اين افكار نشوند و الحمداللّه‏ با توجهات مقام معظم رهبرى و عناياتى كه نظام جمهورى اسلامى ايران نسبت به اهل سنت بخصوص علماى حوزه‏ ها، مدارس و طلبه‏ ها دارد الان خود به خود اين مسأله منتفى است كه جوانان ما نياز پيدا بكنند كه به‏ گونه‏اى با بهانه‏هايى به جايى برسند كه در معرض فرهنگهاى التقاطى قرار بگيرند.

مؤلف كتاب المهند على المفند كه همه شما براى او احترام قايل هستيد نه تنها موضع علماى احناف بلكه علماى مذاهب اربعه اهل سنت را در قبال اين مسأله تبيين كرده‏اند.

فخرالمحدثين مولانا خليل احمد سهارنپورى مؤلف كتاب معروف و بذل المجهود شرح سنن ابى‏داود كه بنده آن‏را ترجمه كرده‏ام و انشاءاللّه‏ العزيز با توفيقات خداوند متعال و عنايات و توجهات مسؤولان امور و هماهنگى نماينده محترم مقام معظم رهبرى در امور اهل سنت استان سيستان و بلوچستان سعى مى‏شود كه انشاءاللّه‏ بزودى در دسترس جوانان و علاقمندان قرار گيرد.[3] موضع ما را مشخص نموده‏اند. ما در موارد بسيارى با وهابيت اختلاف داريم و نمى‏توانيم با آنها سر سازش داشته باشيم و اين اختلافات از محدوده آن اختلافاتى كه جناب حجت ‏الاسلام والمسلمين حاج‏ آقاى واعظ زاده شرح دادند كه چه مواردى هست كه با اينكه اختلاف وجود داشته باشد مى‏توانيم با هم اتفاق داشته باشيم، وحدت داشته باشيم وحدت را حفظ بكنيم، از آن محدوده خارج شد. نظرات آنها زيربناى فقهى و اجتهادى ندارد و وقتى بررسى مى‏ كنيم مبتنى بر اغراض سياسى است و صرفا غرض آنها لطمه زدن به اسلام و مسلمين است اگر شما در اين زمينه مطالعه كرده باشيد كه طبعا كرده‏ايد، يك زمانى پس از تسلط رژيم آل سعود در اوايل اين قدر اينها شدت عمل به‏ خرج مى‏دادند كه اگر زايرى در مواجهه با مزار شريف رسول اكرم صلى الله ‏عليه و آله و سلم با كلمه السلام عليك يا سيدى، يا سيدنا يا رسول اللّه‏  سلام عرض مى‏كرد، او را تهديد مى‏كردند و مى‏زدند.

مفسر جليل‏ القدر حضرت علامه شفعى احمد عثمانى رحمه‏ الله مى‏ فرمايند كه من در كنفرانسى كه در زمان سلطان عبدالعزيز تشكيل داده بودند و علما را دعوت كرده بودند حاضر بودم، وقتى نوبت سخن گفتن به من رسيد بلند شدم و روى مسايلى كه حساس بود انگشت گذاشتم، يكى از آن مسايل همين بود كه چرا اجازه داده نمى‏شود كه مسلمين و زايرين كلمه سيدنا را به‏كار ببرند، چه اشكالى دارد؟ اين را در جمعى مطرح كردم كه دست راست من به اصطلاح مفتى زمان آنها نشسته بود و در طرف چپ من خود سلطان بود. من از سلطان پرسيدم كه چرا مسلمانان را با اين شدت منع مى‏كنيد كه كلمه سيدنا را به‏كار نبرند؟ ايشان اشاره كرد به مفتى‏اش كه از ايشان سؤال كنيد. وقتى من رويم را به‏طرف او برگرداندم گفتم چرا جناب شيخ؟ چرا جناب مفتى نهى مى‏كنيد؟ گفت: «لانه لم يثبت عن رسول‏ اللّه‏ صلى الله ‏عليه و آله و سلم لانه ما ورد فى القرآن و ما ثبت عن رسول‏ اللّه‏ صلى الله ‏عليه و آله و سلم».

گفتم اگر من براى شما از قرآن دليل بياورم و اثبات كنم آيا قبول مى‏كنيد؟ گفت: مگر امكان دارد كه در قرآن آيه‏ اى باشد كه نسبت به رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم كلمه سيدنا به‏ كار برده باشد؟ ايشان مى‏ گويد من استشهاد كردم و استدلال نمودم به آيه كريمه اى كه‏ درباره حضرت يحيى عليه السلام ـ على ‏نبينا وجميع‏ الانبياء صلوات‏ اللّه‏ ـ نازل شده؛ «سَيِّدا وَحَصُورا وَنَبِيّا مِنْ الصَّالِحِينَ».[4]

گفت: اين درباره حضرت يحيى است. گفتم عجيب است! وقتى درباره مفضول اين كلمه در قرآن به‏كار برده شده چگونه شما روا نمى‏دانيد كه درباره افضل از ايشان به كار برده بشود و روايت «انا سيد ولد آدم...» روايات ديگر را خواندم. چنان ايشان بى‏جواب ماندند كه ساكت و خاموش شده و نتوانستند لب تكان بدهند. سلطان بيچاره هم وقتى كه بى‏جوابى و سكوت محض مفتيش و شيخ الشيوخش را به عينه از نزديك مشاهده كرد بدون اينكه از او سؤال ديگرى بكند دستور داد و گفت: از امروز كسى حق ندارد مردم را منع كند كه كلمه سيدنا را به‏كار ببرد. از اينجا نتيجه آن عرضم كه قبلاً اشاره كردم و گفتم نقش علما در جامعه مهم است مشخص مى‏شود و همه مى‏دانيم اگر سلطانى منحرف شود گويا شخصى در غالب دانشمند و مفتى‏اى و شيخى و عالمى منحرف است.

اگر استاد و معلم و مربى سالم باشد شاگردان سالمى را به جامعه تحويل مى‏دهد؛ اگر مذكِّر و مبيِّن و مُبلِّغ سالم باشد انسانهاى سالمى را در جامعه مى‏آورد و به جامعه تحويل مى‏دهد.

حضرت كرخى رحمه‏الله يكى از اولياى كبار امت است و شيخ الشيخ جنيد بغدادى؛ اينهم يكى از نقطه نظرهاى اختلافى بين علماى اهل سنت و وهابيت است و همه اين ثلاثه و اربعه‏اى كه در ميان اهل سنت رواج دارد؛ نقشبنديه، چشتيه، سهرورديه و قادريه، خوشبختانه همه اينها منتهى مى‏شود به يكى از ستارگان درخشان اهل‏بيت و عترت.

حضرت امام جعفر صادق عليه السلام جنيد بغدادى را سيد الطائفه گفتند. مشايخ ما، مشايخ عرفانى ما مريد حضرت سرى ثقفى هستند كه عموما سرى خوانده مى‏شود و سرى ثقفى مريد حضرت معروف كرخى است و اين حضرت معروف كرخى كه امروز با اين تقدس اسمش برده مى‏شود، ترسا و مسيحى بوده كه پس از تشرف به محضر حضرت على ابن موسى‏ الرضا عليه السلام به اسلام مشرف شده‏اند و با تربيت پاك ايشان تربيت شد و در محضر چنين مذكى تزكيه شده‏اند. ايشان وقتى به ميان قوم خودشان بر مى‏گردند، وقتى كه در مى‏زنند پدر و مادرشان سؤال مى‏كنند كه: كيستى؟ ايشان پاسخ مى‏دهند؛ معروف. پس سؤال مى‏كنند: با چه آيينى بازگشته‏اى و ايشان در جواب مى‏گويند: با آيين اسلام؛ اشهد ان لا اله الا اللّه‏ و اشهدو ان محمدا رسول‏اللّه‏. مادرش كه مدتها در فراغ بوده و زجر هجران كشيده بود، براى بازگشت فرزند نذر كرده بود كه او برگردد اگر چه با هر دينى كه باشد اشكال ندارد. و بر اثر تبليغ ايشان پدر و مادر و همه اقوام او مشرف به اسلام شدند. حكايتى از ايشان نقل شده كه وقتى با مريدان به كنار دجله رسيدند، عده‏اى از جوانان را در حال عيش و عياشى سوار قايقى ديدند، مريدان كم ظرفيت و تزكيه نشده‏اى امثال ما، تقاضا كردند كه يا حضرت شيخ! دعا بكن كه خداوند اينها را در قعر دريا فرو ببرد و هلاكشان كند كه اين همه نعمتهاى خدا را حتى در روى دريا هم درجهت نارضايتى و مبارزه با خدا به‏كار مى‏برند. ايشان مى‏گويند اشكال ندارد دست بلند كنيد دعا مى‏خوانيم، همه دست برداشتند و منتظر شدند ايشان دعا بكنند تا آنها آمين بگويند، فرمودند: پروردگارا همانگونه كه اين جوانان را در اين دنيا شادمان و خوشحال فرمودى آنها را در قيامت خوشحال بفرما.

مريدان تعجب كردند و گفتند: بنا نبود همچين دعايى بشود. اين دعا با اين قشر و با اين عده از افراد چه تناسبى دارد؟ گفت لحظه‏اى صبر داشته باشيد! مگر براى شما سنگينى مى‏كند كه خداوند چنين كارى بكند؟ ديرى نشد كه قايق آنها به‏كنار دجله رسيد و شيخ را ديدند و در محضر ايشان حاضر شدند و همه توبه كردند و از زهاد و عباد روزگار شدند و بدين‏ترتيب دعاى شيخ قبول شد. منظورم اين است، وقتى كه مذكى كامل باشد شاگردانى تزكيه شده و كامل از مدرسه‏اش تحويل جامعه مى‏دهد، چون اينجا مذكى حضرت على‏ابن‏موسى‏الرضا عليه السلام بود شاگردش و مريدش معروف كرخى به‏بار آمد و ايشان در جهت سپاس اين نعمت بزرگ به اندازه توان خود در خدمت آن حضرت بود و وقتى كه حضرت على ابن موسى راه مى‏رفت ايشان جلوى مركب آن حضرت كمر مى‏بست و مانند غلام مى‏دويد. اين شيخ مشايخ من و شماست.

اما اگر مفتى آن‏جورى باشد، مربى آن‏جورى باشد آن‏طور كه سلطان عبدالعزيز داشت كه بدون مدرك و دليل و بدون صلاحيت اجتهاد و قابليت علمى بگويد كه در قرآن كلمه سيد چون براى رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم نيامده و در احاديث نيز ذكر نشده لذا ما آن‏را منع مى‏كنيم و وقتى دليل آورده مى‏شود مبهوت و ساكت مى‏ماند حاصل تربيت مشخص مى‏شود.

علامه شعفى مى‏فرمايند كه من گفتم كه چرا شما نمى‏گذاريد كه زايرين به مولد رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم بروند و نماز بخوانند؟ اگر واقعا اين جنايتها بررسى شود براى مسلمانها قابل تحمل نيست. من خودم كه به لطف خداوند متعال از سال 47 به بعد چندين مرتبه مكه معظم مشرف شده‏ام شايد در چندمين سفرم موفق شدم كه آن جايى را كه مولد رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم مى‏باشد پيدا كنم، به علت اينكه هيچ نام و نشانى از آن نگذاشته‏اند. چرا؟ براى اينكه طورى با آن مكان متبرك رفتار كرده‏اند كه در عالم كسى نپرسد كجاست و هيچ نام و نشانى به عنوان اينكه مولد ناجى عالم بشريت و فخر انبياست ندارد.

امروزه هزاران زاير براى زيارت مولد آن حضرت رهسپار مى‏شوند اما با حسرت و حرمان باز مى‏گردند دليل آنها هم اين است كه مردم كارهاى شرك‏ آميز مى‏كنند! و اى كاش آن‏گه كه بقيع را با آهن و ديوار محاصره كرداند مولد رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم را هم چنين مى‏كرديد و آن شركى كه آنها شرك مى‏دانند مردم انجام مى‏دادند اما مشخص مى‏شد كه اينجا موجودى به‏ دنيا آمده كه نه تنها عالم بشريت كه تمام كاينات و مخلوقات و موجودات به ولادتش افتخار كرده‏ اند و افتخار مى‏كنند. آيا من و شما حديث معراج را نخوانده‏ ايم كه رسول‏ اكرم صلى الله ‏عليه و آله و سلم مى‏ فرمايد: «وقتى كه ما در مسير اسرا از مكه به بيت‏ المقدس مى‏رفتيم به جايى رسيديم كه جبرييل به من گفت پياده شو در اينجا دو ركعت نماز بخوان، خواندم و سوار شدم. گفتم چه جايى بود؟ گفت: اينجا مولد حضرت عيسى است، جايى ديگر رسيديم گفت: نماز بخوان. نماز خواندم. پرسيدم چه جايى است؟ گفت: اينجا محلى است كه خداوند ذوالجلال با حضرت موسى‏ كليم عليه السلام سخن گفته. آيا مولد رسول‏ خدا صلى الله ‏عليه و آله و سلم محل ولادت رسول اكرم صلى الله ‏عليه و آله و سلم ـ العياذ بالله ـ كمتر از مولد محل ولادت حضرت عيسى عليه السلام است و رسول مكرم صلى الله ‏عليه و آله و سلم مأموريت مى‏يابد كه در مولد حضرت عيسى نماز بخواند و ما حق نداريم در مولد پيامبر بزرگوار اسلام دو ركعت نماز بخوانيم؟

علامه مى‏فرمايد وقتى كه من اين حديث را در آن كنفرانس و روايات ديگرى را خواندم، جوابى كه سلطان در خاتمه داد اين بود گفت: بيانات شما خيلى جالب بود، اما از محدوده معلوماتى كه من دارم خارج است، بايد علما روى آن قضاوت كنند! و من اين قسمت عبارت علامه ابن عابدين رحمه‏ الله را كه در اين زمينه فرموده‏اند، جهت اطمينان قرائت مى‏كنم ايشان در جوابى كه به مولانا خليل احمد مى‏دهد مى‏فرمايد: «الحكم عندنا فيهم ما قال صاحب درالمختار و الخوارج و هم قوم لهم منعة خرجوا عليه يعنى على الامام بتاويل يرون انفسهم على الحق و يرونه على باطل كفرا و معصيته توجب قتاله بتأويلهم يستحلون دمائنا».

پس برادران شيعه ما ناراحت نشوند از اينكه اگر وهابي ها بلا تشبيه آنها را مشرك گفته‏ اند آنها به ما هم مشرك گفته‏ اند.

اين نظر علامه شامى است كه «يستحلون دمائنا»؛ خونهاى ما را حلال مى‏دانند و «اموالنا و يسبون نساءنا الى ان قال وحكمهم حكم البغاة». اين درباره خوارج است! و باز توضيح مى‏دهد كه «ثم قال و انما لم نكفرهم لكونه عن تأويل و ان كان باطلاً». اين عبارت در المختار است كه علاّمه شامى در حاشيه مى‏نويسد: «كما وقع فى زماننا فى اتباع محمدابن عبدالوهاب».

در اينجا من توضيحى مى‏دهم كه يكى از علما در تجزيه و تحليل اين مسايل ايرادى بر علامه شامى گرفته و مى‏گويد كه ايشان از وضعيت وهابيها خبر نداشته‏اند، چون ايشان نوشته‏اند كه: «كما وقع فى زماننا فى اتباع عبدالوهاب» يعنى ايراد گرفته‏اند كه ايشان از اسم پرچمدار اين فرقه و نهضت خبر نداشته‏اند و چطور در تجزيه و تحليل آنها قضاوتشان درست است؟ اما بنده فكر مى‏كنم و با كمال جسارت در مقابل اين‏گونه بزرگوارانى كه نسبت به يك محقق عظيم الشأن از علماى احناف  اين نظر را دارد مى‏گويم كه چرا فكرشان به اين متبادر نمى‏شود كه شايد اينجا از كاتب سهو شده كه كلمه محمد از قلم افتاده و در نسخه‏هاى كنونى كه ما در دست داريم كلمه محمدابن عبدالوهاب، محمد و كلمه ابن از قلم نويسنده افتاده و شايد نسخه‏هاى قديمى را پيدا بكنيم و مسوده اصل پيدا بشود و در آنجا لابد و حتما به طور حتمى من مطمئنم كه محمدابن عبدالوهاب است و آنچه الان در بعضى نسخه‏ها مى‏باشد وجود دارد كه كلمه محمد و ابن نيست و آمده كه اتباع عبدالوهاب و اين سهو كاتب است.

من در اين اذعان و يقين دارم عبارت شامى اين است:

«الذين خرجوا من نجد و تغلبوا على الحرمين و كانوا ينتحلون مذهب الحنابله لكنهم اعتقدوا انهم هم المسلمون و ان من خالف اعتقادهم مشركون و استباحوا بذالك قتل اهل السنه و قتل علمائهم حتى كسراللّه‏ تعالى شوكتهم و حرب بلادهم و ظفربهم عساكر المسلمين عام ثلاث و ثلاثين و مأتين و ألف.[5] كسر باسين شكستن از تكسير حتى كسراللّه‏ شكوكتهم».

با توجه به ضيق وقت و كثرت مطالب، علما خودشان به اختلافى كه ما با وهابى‏ ها داريم آگاه‏اند و توجه دارند. بنابراين، نيازى به ادامه كلام آن‏هم به وسيله فرد كوچكى مثل بنده در حضور بزرگواران نيست. اميدوارم كه خداوند متعال جل و على شأنه به همه ما توفيق بدهد كه آگاهانه در جهت اعلاى كلمه اللّه‏ حركت كنيم و همگام با نظام جمهورى اسلامى ايران و تحت سايه پر لطف و پر عنايت و قيادت داهيانه و آگاهانه رهبر معظم انقلاب اسلامى ـ اطال اللّه‏ بقائه و عمره ـ در جهت خدمتگزارى به اسلام و مسلمين كوشا باشيم و قدم برداريم و نگذاريم كه فرزندانمان و جوانانمان در اين زمينه لغزش بخورند.

به اميد روزى كه اسلام موضع خودش را در سراسر بسيطه ارضى بيابد و پرچم پر افتخارش را بر فراز كاخهاى ستمگران روى زمين به اهتزار در آورد و بساط كفر و استكبار جهانى برچيده شود. و به اميد توفيق همه شما و دعاى طول عمر براى رهبر معظم انقلاب اسلامى و توفيق بيشتر مسؤولان امور، همه شما را به خداوند بزرگ مى‏سپارم.

و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمين

پی نوشتها:

[1]. اين سخنرانى در نخستين سمينار ائمه‏ جمعه اهل‏ سنت استان سيستان و بلوچستان ايراد گرديده است.
[2]. البته پيش از حضرت امام خمينى رحمه‏ الله كتابهاى فراوانى در رد وهابيت نوشته شده است كه اكنون موجود است.
[3]. اين كتاب اكنون چاپ شده و در بازار موجود است.
[4]. سوره آل عمران، آيه 39.
[5]. رد المختار على الدر المختار، ج 3، ص 339